Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ: ΠΕΙΡΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΑΤΣΑΛΩΜΑΤΟΣ

Του Δημήτρη ΓΟΝΤΙΚΑ, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ

Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ: ΠΕΙΡΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΑΤΣΑΛΩΜΑΤΟΣ

ΜΙΑ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΕΙΡΑΣ

Η έκδοση του πρώτου παράνομου «Ριζοσπάστη» στη χούντα

Δε θα επιχειρήσουμε να περιγράψουμε και να αναλύσουμε ιστορικά γεγονότα που συνδέονται με τη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία της 21ης Απρίλη 1967. Εχουν γραφτεί αρκετά. Οφείλουμε όμως με την ευκαιρία να σημειώσουμε το εξής χαρακτηριστικό: όσο απομακρυνόμαστε από την περίοδο εκείνη, η ιστορική αναφορά περιορίζεται σε ορισμένες ημερομηνίες: Την 24η Ιούλη 1974, ημέρα κατάρρευσης της χούντας και την 17η Νοέμβρη 1973, επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Οργανώνονται σχετικές εκδηλώσεις που παίρνουν όλο και περισσότερο τυπικό ή μουσειακό χαρακτήρα. Ετσι για τις νεότερες γενιές ουσιαστικά ζητήματα και γεγονότα παραμένουν άγνωστα. Αποκτά επομένως ιδιαίτερη αξία να θυμίσουμε ορισμένα «στιγμιότυπα» από την περίοδο αυτή, που νομίζουμε ότι έχουν μια γενικότερη σημασία και μπορούν να προσθέσουν σε γνώσεις, ιστορική πείρα και προβληματισμό. Η εκδήλωση της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας αποτελεί μια ακόμα ευκαιρία που μας θυμίζει το καθήκον να μελετάμε συνεχώς την ιστορία του εργατικού και λαϊκού κινήματος και του Κόμματος. Να τη μελετάμε κριτικά με σκοπό να διδασκόμαστε, να βγάζουμε συμπεράσματα και να διαμορφώνουμε σταθερή άποψη και στάση. Στάση αρχών σε όλα τα ζητήματα, κυρίως, να στερεώνουμε τα βήματά μας και να κάνουμε την πίστη μας ακλόνητη σχετικά με το σκοπό για τον οποίο έχουμε στρατευθεί: Τη σοσιαλιστική επανάσταση και την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κομμουνιστικής κοινωνίας. Υπάρχει κάποιο κριτήριο που να επιβεβαιώνει και να αποδεικνύει το ακλόνητο της πίστης στην υπόθεσή μας; Κριτήριο του βαθμού αφομοίωσης στην υπόθεση αυτή είναι η συνειδητή στάση, δηλαδή η ανυποχώρητη στάση και πίστη στον τελικό σκοπό, χωρίς αβαρίες και υποχωρήσεις μπροστά σε οποιαδήποτε δυσκολία ή εμπόδιο. Και ποια είναι η απόδειξη; Η απόδειξη είναι μόνο μία: Να φεύγει καθένας και καθεμία από τη ζωή με το κεφάλι ψηλά, με την πεποίθηση ότι έκανε στο ακέραιο το καθήκον του, με την ικανοποίηση ότι έφτασε στο τέρμα «ορθοστατών και ορθοβαδίζων», ότι ολοκλήρωσε τη ζωή του ως κομμουνιστής και κομμουνίστρια, ως μέλος του ΚΚΕ. Δεν υπάρχει καλύτερη απόδειξη και μεγαλύτερη τιμή.

Το 1967 μπορεί να διέλυσαν τα πάντα, όμως το κίνημα φούντωσε. Επαναστατική οργάνωση νεολαίας δεν υπήρχε. Η ΚΝΕ ξεκίνησε από 5-10 ανθρώπους και έγινε μαζική οργάνωση, άντλησε δυνάμεις από τη νεολαία μέσα από τον αγώνα. Επαιξε πρωτοπόρο ρόλο στην πάλη κατά της χούντας και βγήκε από τη δικτατορία με κύρος, με δυνάμεις, με μεγάλη πείρα

Είναι μεγάλος δρόμος και αγώνας που δεν επιτρέπει εφησυχασμό και επανάπαυση ούτε στιγμή και απαιτεί διαρκή ετοιμότητα για την αντιμετώπιση σύνθετων, απρόβλεπτων και δύσκολων καταστάσεων. Τέτοια είναι η ιστορία του επαναστατικού κινήματος και της ταξικής πάλης, με απότομες καμπές ανόδου και υποχώρησης, ειρηνικών και ένοπλων αγώνων, μαζικών και ατομικών ηρωισμών, με νίκες και ήττες, με θυσίες, με απώλειες, με πολλά ζικ-ζακ. Πάντα όμως η συνισταμένη της εξέλιξης είναι ανοδική, προωθητική, το νέο πάντα βγαίνει νικητής. Οι ιδέες μας είναι παντοδύναμες γιατί είναι αληθινές. Ο σοσιαλισμός-κομμουνισμός είναι το νέο που γεννιέται, είναι το μέλλον της ανθρωπότητας.

Η μελέτη και η γνώση της Ιστορίας είναι ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες που συμβάλλουν να προλαβαίνεις και να αποφεύγεις στραβοπατήματα και να προβλέπεις, όσο γίνεται καλύτερα προετοιμασμένος, τις εξελίξεις. Η ιστορική εξέλιξη και η ταξική πάλη ποτέ δεν είναι μια ευθεία γραμμή, φέρνουν πάντα καινούρια και απρόβλεπτα ζητήματα. Η περίοδος που εξετάζουμε, από την άποψη αυτή, συγκεντρώνει ενδιαφέροντα στοιχεία και πείρα.

ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ

Τι έγινε στις 21 Απριλίου 1967;

Ξυπνήσαμε με τα τανκς στους δρόμους και με μαζικές συλλήψεις, βάσει προδιαγεγραμμένου σχεδίου. Ο κύριος όγκος των συλληφθέντων ήταν κομμουνιστές, οπαδοί και φίλοι του ΚΚΕ, καθώς και συνεργαζόμενοι. Συνελήφθηκαν και αρκετοί αστοί πολιτικοί, ανάμεσά τους τα βασικά στελέχη της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης.

Φύλλο της εφημερίδας «Αδούλωτη Αθήνα», όργανο της ΚΟΑ, κατά την περίοδο της δικτατορίας

Οι συλληφθέντες της πρώτης κατηγορίας συγκεντρώθηκαν στα κατά τόπους αστυνομικά τμήματα και από εκεί στον Ιππόδρομο του Φαλήρου ή σε άλλα σημεία, σε άλλες πόλεις. Στη συνέχεια με αρματαγωγά στάλθηκαν εξορία, στη Γιούρα. Η Γιούρα είναι ένα ξερονήσι στις Κυκλάδες, χωρίς νερό και ιδιαίτερη βλάστηση, γνωστός τόπος φυλακών και βασανιστηρίων. Εγκαινιάστηκε το 1947, έκλεισε το 1952. Ανοιξε πάλι το 1955 μέχρι το 1962 και ξανά πάλι το 1967, όπου μεταφέρθηκαν περίπου 6.000 εξόριστοι.

Οι αστοί πολιτικοί κρατήθηκαν σε ξενοδοχεία. Αλλοι προσωρινά και άλλοι εξορίστηκαν σε διάφορα κατοικημένα χωριά ή κωμοπόλεις. Η χούντα ανέστειλε μια σειρά αστικές ελευθερίες, τη λειτουργία των κομμάτων, επιβάλλοντας το στρατιωτικό νόμο με ατελείωτα «απαγορεύεται». Ηταν ένα καθεστώς τρόμου.

Η κήρυξη και επιβολή της δικτατορίας έγινε στο όνομα του «κομμουνιστικού κινδύνου» και στηρίχτηκε στο σχέδιο «Προμηθέας» που είχε εκπονηθεί στα πλαίσια του ΝΑΤΟ για έκτακτες καταστάσεις.

Η αιτιολογία ότι η δικτατορία επιβλήθηκε για την αντιμετώπιση του «κομμουνιστικού κινδύνου» ήταν ένα σαθρό επιχείρημα. Το λαϊκό κίνημα εκείνη την περίοδο είχε βεβαίως μια ανάπτυξη, αλλά δεν προκαλούσε ιδιαίτερη ανησυχία στην άρχουσα τάξη και στους ιμπεριαλιστές, κυρίως λόγω του προσανατολισμού του. Ο αντικομμουνισμός όμως ήταν κυρίαρχο ιδεολογικό στοιχείο, επίσημη κρατική πολιτική. Το ΚΚΕ ήταν παράνομο και η κομμουνιστική ιδεολογία υπό διωγμόν. Αποδεικνύεται για άλλη μια φορά ότι ο αντικομμουνισμός είναι πάντα το προκάλυμμα για αντιλαϊκά σχέδια και μέτρα.

Γεννιέται τότε το ερώτημα. Για ποιο λόγο έγινε το πραξικόπημα; Εγινε κυρίως για εσωτερικές ανάγκες του συστήματος και στήριξης των επιδιώξεων του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην περιοχή.

1973. Λαοθάλασσα έξω από την κατάληψη του Πολυτεχνείου

Τα αστικά πολιτικά κόμματα δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στο αίτημα των καιρών για εκσυγχρονισμό του αστικού πολιτικού συστήματος από τη μια μεριά και από την άλλη οι ΗΠΑ ήθελαν την Ελλάδα στήριγμα στον πόλεμο που ετοίμαζαν στη Μέση Ανατολή. Πόλεμος που ξεκίνησε λίγο διάστημα μετά την επικράτηση της χούντας. Το Κυπριακό ζήτημα ήταν επίσης παράγοντας που φαίνεται ότι έπαιξε ρόλο στο χουντικό πραξικόπημα.

Το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στηρίχτηκε σε επίλεκτες δυνάμεις του στρατού, των Σωμάτων Ασφαλείας και γενικότερα του κρατικού μηχανισμού. Να σημειωθεί ότι παρόμοια σχέδια για πραξικόπημα είχαν και οι στρατηγοί σε συνεννόηση με το παλάτι και με ένα μέρος των αστικών κομμάτων. Πρόλαβαν όμως οι συνταγματάρχες. Η «οικονομική ολιγαρχία» (το κεφάλαιο, τα μονοπώλια) και στη μια και στην άλλη περίπτωση δεν ήταν αμέτοχη και βγήκε συνολικά ενισχυμένη από τη χουντική διακυβέρνηση.

Στο σημείο αυτό αξίζει να βγάλουμε το πρώτο συμπέρασμα. Η αστική τάξη, ο ιμπεριαλισμός δε διστάζει να φτάσει στα άκρα, όταν το απαιτούν τα γενικότερα συμφέροντά του. Πάντα η αστική τάξη είναι έτοιμη να κινητοποιήσει τους μηχανισμούς της, τους οποίους προετοιμάζει, ενισχύει και εκσυγχρονίζει με κύριο προσανατολισμό την αναχαίτιση ή τη συντριβή του εργατικού και λαϊκού κινήματος και της πρωτοπορίας του.

Αφίσα της παράνομης, τότε, ΚΝΕ το 1968, υπέρ των πολιτικών κρατουμένων του χουντικού καθεστώτος

Οι λαϊκές ελευθερίες στο σύστημα του ιμπεριαλισμού είναι πάντα περιορισμένες, διαρκώς υπό αίρεση και η υπεράσπισή τους είναι αντικείμενο συνεχούς αγώνα. Δεν επιτρέπεται στο εργατικό κίνημα και στην πρωτοπορία του η παραμικρή αυταπάτη και έλλειψη επαγρύπνησης. Η νομιμότητα για την αστική τάξη και το εργατικό κίνημα είναι έννοιες αντιστρόφως ανάλογες.

ΠΩΣ ΑΝΤΕΔΡΑΣΕ ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Δυστυχώς πρόκειται για τραγωδία. Την ημέρα που εκδηλώθηκε η δικτατορία στην εφημερίδα «Αυγή», δημοσιογραφικό όργανο της ΕΔΑ, υπήρχε κύριο άρθρο με τον τίτλο «Γιατί δεν θα γίνει δικτατορία». Εχει αξία να γνωρίζουμε ότι οι πρωταγωνιστές αυτής της άποψης ήταν και πρωταγωνιστές της άποψης ότι δε χρειάζεται το ΚΚΕ, ήταν οι φορείς που προωθούσαν τη διάλυσή του. Παρά το ότι στον ορίζοντα μήνες πριν ήταν έντονη η φιλολογία για προετοιμαζόμενο πραξικόπημα και ενώ είχε καταγγελθεί η ύπαρξη χούντας στο στρατό, δεν υπήρχε καμιά προετοιμασία αντίστασης. Οι ηγεσίες του Κόμματος στην Ελλάδα και της ΕΔΑ βρέθηκαν απροετοίμαστες και τα περισσότερα ηγετικά στελέχη πιάστηκαν από την πρώτη ημέρα. Με την κήρυξη του πραξικοπήματος δεν υπήρξε καμιά αντίδραση. Μόνο ορισμένες αυθόρμητες και περιορισμένες αντιδράσεις σημειώθηκαν την ημέρα εκείνη. Αργότερα ο αγώνας οργανώθηκε, κλιμακώθηκε και συνέβαλε στην κατάρρευση της χούντας.

Είναι βέβαιο ότι αν υπήρχε προετοιμασία και σχέδιο θα έβρισκε ανταπόκριση στο λαό και τη νεολαία. Και όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, η οργανωμένη αντίσταση θα είχε αντανάκλαση και μέσα στο στρατό και σε μια μερίδα αξιωματικών.

Δεν υπήρχε σχέδιο και προετοιμασία γιατί στην ουσία δεν υπήρχε ΚΚΕ. Οχι μόνο επειδή ήταν παράνομο, αλλά κυρίως γιατί δεν είχε οργανωμένη δύναμη. Κομμουνιστές υπήρχαν, οργανώσεις της ΕΔΑ υπήρχαν, αλλά δεν ήταν κομμουνιστικές. Το ΚΚΕ είχε διαλύσει τις οργανώσεις του από το 1958. Ηταν ένα μεγάλο ολίσθημα γι' αυτό και χαρακτηρίστηκε αργότερα ως θεμελιακό λάθος.

Τα τανκς στον περίβολο της Βουλής το πρωί της 21ης Απρίλη 1967

Τότε στο Κόμμα διεξαγόταν ισχυρή ιδεολογική πάλη με τις οπορτουνιστικές αντιλήψεις που ήταν κυρίαρχες μέσα στο Κόμμα. Η διαπάλη ήταν ανοικτή και σε όλα τα ζητήματα στρατηγικής σημασίας, όπως: Για το χαρακτήρα της επανάστασης και το σοσιαλισμό, για τη μαρξιστική λενινιστική θεωρία και τον προλεταριακό διεθνισμό, για τις αρχές οργάνωσης του Κόμματος και για το χαρακτήρα του, για τη στάση απέναντι στη σοσιαλδημοκρατία κ.ά. Κυριαρχούσε ο λεγκαλισμός, η προσκόλληση δηλαδή στην αστική νομιμότητα και η αυταπάτη του κοινοβουλευτισμού. Το εργατικό κίνημα, παρά τους σημαντικούς αγώνες που είχε καταγράψει, ήταν στην πραγματικότητα ουρά της «Ενωσης Κέντρου». Το Κόμμα είχε χάσει την ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική του αυτοτέλεια. Η κρίση αυτή κορυφώθηκε το 1968 και οδήγησε σε ρήξη κατά τις εργασίες της 12ης Ολομέλειας (Φλεβάρης 1968). Χρειάστηκαν τα επόμενα χρόνια αρκετοί αγώνες ώσπου το Κόμμα να αποκαταστήσει τα κομμουνιστικά του χαρακτηριστικά και να εδραιωθεί ως πρωτοπόρα επαναστατική δύναμη, όπως εκφράζεται σήμερα.

Το Κόμμα σήμερα, απαλλαγμένο από αστικές και μικροαστικές επιρροές, μπορεί, ως εκφραστής των γενικών συμφερόντων της εργατικής τάξης, να χαράσσει τη στρατηγική και τακτική του και να οργανώνει την εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα και τη νεολαία σε αποφασιστικό αγώνα με την αστική τάξη και την εξουσία της. Εκφράζεται χαρακτηριστικά με τα συνθήματα: «Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη», «Απειθαρχία και ανυπακοή», «Αλλαγή τάξης στην εξουσία», «Λαϊκή εξουσία - σοσιαλισμός».

Η στάση των κομμουνιστών στις διώξεις

Ενα εξίσου σημαντικό κεφάλαιο αφορά τις συλλήψεις και τη στάση των συλληφθέντων κατά τις πρώτες μέρες της δικτατορίας, αλλά και στη διάρκειά της. Στο γενικό κλίμα των πρώτων ημερών της δικτατορίας κυριαρχούσε ο φόβος και η τρομοκρατία. Σε αρκετά αστυνομικά τμήματα χτύπησαν αρκετούς, άναρχα, κυρίως για να προκαλέσουν φόβο. Τα «επιστημονικά» βασανιστήρια άρχισαν αργότερα. Ταυτόχρονα, διέδιδαν φήμες για εκτελέσεις. Κανείς γενικά δεν ήξερε τι σχέδια είχαν και ποια θα ήταν η τύχη όσων είχαν συλληφθεί.

Πολλά μέλη και στελέχη του Κόμματος, παρά το γεγονός ότι δε ζούσαν κομματική ζωή, ήταν αφοσιωμένοι αγωνιστές, έμπειροι, ατσαλωμένοι, προετοιμασμένοι και αποφασισμένοι για τη δυσκολία. Δε χρειάστηκε δεύτερη απόφαση για τη στάση που έπρεπε να κρατήσουν μπροστά στους νέους διωγμούς, τις εξορίες, τις φυλακές, τις συνθήκες παρανομίας. Ασυμβίβαστος αγώνας και αγωνιστική αισιοδοξία ότι στο τέλος θα βγουν νικητές και δικαιωμένοι.

Πολλοί μόλις είχαν βγει από τις φυλακές και τις εξορίες. Είχαν σχεδόν τη βαλίτσα τους έτοιμη. Ετσι δεν αιφνιδιάστηκαν και κράτησαν αγωνιστική στάση. Δεν έκαναν καμιά υποχώρηση απέναντι στις διωκτικές αρχές της χούντας. Τράβηξαν το δρόμο της εξορίας και όσοι δεν πιάστηκαν, μπήκαν στο δρόμο του αγώνα σε συνθήκες παρανομίας. Αρκετοί όμως αιφνιδιάστηκαν. Παρόλο που είχαν εμπειρίες, δεν ήταν ατσαλωμένοι, γιατί είχαν προσαρμοσθεί στη λεγόμενη νομιμότητα, είχαν βάλει όρια στη δράση τους, βρέθηκαν μπροστά σε διλήμματα και τελικά υποχώρησαν. Εκαναν δηλώσεις ότι θα κάτσουν ήσυχα, δηλώσεις αποκήρυξης, δηλώσεις μετάνοιας όπως ονομάστηκαν. Ανάμεσά τους ήταν και αγωνιστές με δοκιμασία και πείρα, που είχαν αντέξει σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες.

Μια μεγάλη κατηγορία αγωνιστών ήταν νέοι στο κίνημα. Δεν είχαν εμπειρίες. Αλλοι κράτησαν, δε φοβήθηκαν ενώ άλλοι τα 'χασαν, φοβήθηκαν, υποχώρησαν. Οι συλλήψεις δε σταμάτησαν μετά τις πρώτες ημέρες. Συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια ως το τέλος της χούντας. Μόνο που τώρα προσπαθούσαν πιο οργανωμένα στα αστυνομικά τμήματα να «σπάσουν» όσους έπιαναν και να μην τους στείλουν εξορία.

Αρκούσε μια δήλωση ότι θα κάτσουν ήσυχα. Στην πορεία, όμως, όποιος έκανε μια τέτοια μικρή υποχώρηση, δεν τον άφηναν σε χλωρό κλαρί. Φυσικά, υπήρξαν και αρκετοί, ιδιαίτερα νέοι, που δεν έκαναν καμιά υποχώρηση, αλλά δεν τους έστειλαν εξορία. Προτιμούσαν να τους έχουν υπό συνεχή παρακολούθηση παρά να τους στείλουν εξορία, γιατί καταλάβαιναν ότι εκεί θα ατσαλώνονταν μαζί με τους άλλους έμπειρους αγωνιστές, θα αποκτούσαν άλλη στάση, θα ολοκληρώνονταν. Αρκετούς έστειλαν στα έκτακτα στρατοδικεία και από εκεί στις φυλακές.

Αξίζει όμως να σταθούμε περισσότερο στο καίριο ερώτημα: Γιατί είχαμε υποχωρήσεις από μια μερίδα αγωνιστών;

Δεν υπήρχε οργανωμένη προετοιμασία για τη στάση που έπρεπε να κρατήσει και το εργατικό λαϊκό κίνημα, αλλά και ο καθένας και η καθεμιά ατομικά απέναντι σε μια παρόμοια κατάσταση. Οσοι άντεξαν τα κατάφεραν γιατί είχαν προσωπική πείρα είτε γιατί είχαν ζωντανές εμπειρίες οικογενειακές είτε γιατί είχαν γνωριστεί με την ιστορία των φυλακών και των εξοριών, την ιστορία του κινήματος και την αγωνιστική συμπεριφορά χιλιάδων αγωνιστών. Δεν υπήρχε η ιδεολογική προετοιμασία, γιατί στο Κόμμα κυριαρχούσε η ιδεολογική σύγχυση και ο συμβιβασμός.

Τι σημαίνει «προετοιμασία»

-- Το πρώτο και κυριότερο είναι να καλλιεργείται αδιάκοπα θεωρητικά και πρακτικά η πίστη στο δίκιο του αγώνα για τη σοσιαλιστική επανάσταση και οικοδόμηση.

-- Να μην κρύβονται οι απαιτήσεις και οι δυσκολίες του αγώνα.

-- Να αναπτύσσεται η αγωνιστική διαπαιδαγώγηση ώστε να διαμορφώνει αγωνιστικό χαρακτήρα ο καθένας και η καθεμία που μπαίνει στο κίνημα.

-- Να αναπτύσσεται η ετοιμότητα για θυσίες, που άλλωστε αποτελεί κριτήριο της αφοσίωσης. Η ετοιμότητα να βρεθεί ο αγωνιστής απέναντι στις διωκτικές αρχές και να έχει καλλιεργήσει τη θέληση, τις δυνάμεις του για ανυποχώρητη στάση απέναντί τους ως το τέλος.

-- Να υπάρχει αντικειμενική γνώση του αντιπάλου και των μεθόδων του.

-- Να αναπτύσσεται ανυποχώρητο πνεύμα χωρίς υπολογισμό συνεπειών.

Στο Κόμμα μας, υπάρχει πλούσια πείρα σε αυτά τα ζητήματα που δείχνει ότι ο αγωνιστής έχει ανεξάντλητες δυνάμεις και αντοχές όταν είναι αποφασισμένος και βάζει πάνω από τον εαυτό του το Κόμμα, τον αγώνα, το δίκιο του αγώνα.

Και ποιες είναι οι πηγές της δύναμης που τον εξοπλίζει με αντοχή; Οτι εκφράζει τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, του λαού σε κάθε στιγμή απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα. Οτι δεν είναι ένα απλό άτομο. Οτι δεν προδίδει το λαό και το Κόμμα κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Είναι μεγάλη παράδοση για το ΚΚΕ η συνεπής αγωνιστική στάση απέναντι στην εργοδοσία, στο κράτος της, στις διωκτικές αρχές του, στάση που έφτανε ως το εκτελεστικό απόσπασμα. Είναι μια από τις βαθιές ρίζες του ΚΚΕ στο λαό. Να μην το ξεχνάμε ούτε λεπτό ότι ο λαός πάντα εκτιμά την αγωνιστική στάση και αναγνωρίζει τους πρωτοπόρους αγωνιστές για τη στάση αρχών και το αγωνιστικό ήθος τους.

Ποια ήταν η τύχη των συλληφθέντων

Συγκεντρώθηκαν σε διάφορα σημεία, όπως προαναφέρθηκε, και από εκεί με αρματαγωγά κατέληξαν στη Γιούρα, όπου μετά από αγώνες μεταφέρθηκαν ύστερα από μερικούς μήνες σε κατοικημένο νησί, στη Λέρο (700 κρατούμενοι, 14 Σεπτέμβρη 1967). Στην Αθήνα, όπου ένα μεγάλο μέρος τους συγκεντρώθηκε στον Ιππόδρομο, διαδραματίστηκαν τα εξής: Σκότωσαν τον Παναγιώτη Ελή, εν ψυχρώ, προκειμένου να δημιουργήσουν κλίμα φόβου και καθυπόταξης. Υποχρέωσαν την ίδια στιγμή ένα ηγετικό στέλεχος της ΕΔΑ - ήταν και μέλος της ΚΕ του Κόμματος, το οποίο αργότερα αποχώρησε από το Κόμμα - να τρέχει γύρω - γύρω στον Ιππόδρομο. Στάση απαράδεκτη. Δεν έπρεπε να κάνει ούτε βήμα. Μπροστά στους συγκρατούμενούς του έπρεπε να είναι ακλόνητος έστω και αν αυτό στοίχιζε τη ζωή του. Σε παρόμοιες περιστάσεις έχει μεγάλη σημασία η στάση ηγετικών στελεχών.

Για να συντηρούν κλίμα πανικού και υποχώρησης, μετέφεραν αρκετούς οι οποίοι είχαν κάνει δήλωση με τη σύλληψή τους. Τέτοιους δηλωσίες τούς έστειλαν μέχρι τη Γιούρα για να συνεχίσουν να πιέζουν τους υπολοίπους. Στην πορεία τους άφησαν. Στη διάρκεια της εξορίας έκαναν και ορισμένοι άλλοι υποχωρήσεις, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία κράτησε αγωνιστική στάση απέναντι στη χούντα. Εχουμε πολλές περιπτώσεις αγωνιστών που άντεξαν υποδειγματικά, π.χ. νεοπαντρεμένοι μετά 15 και 20 χρόνια φυλακής, άλλοι που δέχτηκαν πιέσεις από τα σπίτια τους για να κάνουν δήλωση, πολλοί που άφησαν πίσω τους οικογένειες κυριολεκτικά στους πέντε δρόμους κλπ.

Τι ήταν η δήλωση μετανοίας

Σε ατομικό επίπεδο, πίεση για αποκήρυξη των ιδεών του Κόμματος, του ίδιου του Κόμματος. Υπόσχεση για εγκατάλειψη του αγώνα, υποταγή στους αντιλαϊκούς νόμους καταστολής και αποκήρυξη ακόμα και μελών της οικογένειας. Σκοπός ήταν να τσακίζουν και να εξουθενώνουν αγωνιστικά καθέναν που έπεφτε στα χέρια των διωκτικών αρχών, μέχρι και να τον μετατρέψουν σε όργανό τους.

Αυτές οι μέθοδοι αποτελούν μακρόχρονη παράδοση του αστικού κράτους στην προσπάθεια να κάμψει το αγωνιστικό φρόνημα των κομμουνιστών. Οι αστικοί κρατικοί μηχανισμοί είχαν συγκεντρώσει μεγάλη πείρα τα προηγούμενα χρόνια από την αντικομμουνιστική δράση τους και στην περίοδο της χούντας την αξιοποίησαν εκτεταμένα. Σε κάθε σύλληψη εφάρμοζαν και ανάλογη τακτική. Αρχιζαν από νουθεσίες, περνούσαν στις απειλές και τέλος στα βασανιστήρια. Παλιότερα έφταναν ως την εκτέλεση.

Η δήλωση έπαιρνε πολλές μορφές και ξεκινούσε με «ανώδυνες» υποσχέσεις. Σε κάθε περίπτωση κατέληγε σε πλήρη εξουδετέρωση του αγωνιστή και καταρράκωση της αξιοπρέπειάς του.

Η πίεση για δήλωση δεν αφορούσε μόνο τα πρόσωπα, αλλά εκδηλωνόταν και εκδηλώνεται και σήμερα και στο ίδιο το Κόμμα. Να αποκηρύξει τους σκοπούς του, την επαναστατική γραμμή πάλης, να υποχωρήσει στα όρια της αστικής πολιτικής νομιμότητας. Μαζί με αυτό το στόχο πηγαίνει και ο στόχος να συντριβεί η επαναστατική ιδεολογική ηθική υπόσταση του ΚΚΕ.

Η στάση στην ανάκριση

Είναι πλούσια η εμπειρία, όπως αυτή καταγράφηκε στην περίοδο της χούντας. Πολλοί που πιάστηκαν έζησαν πρωτόγνωρες καταστάσεις. Στη διάρκεια της χούντας πιάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους και πολλοί που δεν ήταν κομμουνιστές. Μπήκαν στον αγώνα από αντίθεση στη χούντα και διάθεση να αγωνιστούν. Οσοι πιάνονταν, περνούσαν από ανάκριση. Σκοπός των διωκτικών αρχών ήταν να χτυπήσουν τις παράνομες οργανώσεις, να διαλύσουν την παράνομη δράση. Επομένως, επεδίωκαν να μάθουν για πρόσωπα και πράγματα, ενώ η όλη στάση και ενέργειές τους αποσκοπούσαν στη διαμόρφωση κλίματος παντοδυναμίας.

Κάθε σύλληψη ήταν και μια ιδιαίτερη κατάσταση και είχε την ανάλογη μεταχείριση. Στις συνθήκες εκείνες υπήρχε ένας μεγάλος μηχανισμός παρακολούθησης και συλλογής πληροφοριών, ειδικοί μηχανισμοί ανάκρισης και ομάδες εκπαιδευμένες σε βασανιστήρια. Για κάθε έναν που πιάνονταν δημιουργούσαν ένα περιβάλλον φόβου, τρόμου, ψυχολογία υποταγής. Δούλευαν επιστημονικά. Σε πρώτη φάση προσπαθούσαν να σπάσουν με το φόβο όσους έπιαναν, χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, ανάλογα με την περίπτωση, για να αποσπάσουν πληροφορίες. Στη συνέχεια, περνούσαν σε βασανιστήρια, εφόσον δεν απέδιδε η ψυχολογική πίεση. Πολλοί είναι αυτοί που άντεξαν ως το τέλος, αλλά και πολλοί που έσπασαν.

Αντεξαν όσοι ήταν προετοιμασμένοι και αποφασισμένοι και είχαν σταθερή τακτική. Ανάμεσά τους παιδιά και κοπέλες που περνούσαν για πρώτη φορά την πόρτα της Ασφάλειας.

Τι σημαίνει όταν λέμε τακτική; Εκεί πρέπει να έχει συνειδητοποιήσει ο καθένας ότι είναι μόνος του, αβοήθητος, χωρίς στήριγμα, απέναντι σε οργανωμένες δυνάμεις του αντιπάλου που έχουν τακτική και σχέδιο εναντίον του. Πράγμα που σημαίνει αυτοσυγκέντρωση, πλήρη επαγρύπνηση, καμιά χαλάρωση και απόφαση να βγεις νικητής. Πρέπει να 'χεις τη δική σου τακτική, τη δική σου άμυνα απέναντι στην τακτική και τα σχέδια του αντιπάλου, με στόχο πάντα να βγεις νικητής. Και αν είσαι έτσι αποφασισμένος, θα βγεις νικητής.

Στη διαδικασία της ανάκρισης χρησιμοποιούσαν διάφορα τεχνάσματα και τακτικές. Μπορεί να έφερναν στοιχεία που κάποιος άλλος ίσως να έδωσε, τα οποία να ήταν πραγματικά. Μπορεί να σκηνοθετούσαν αντιπαράθεση του ανακρινόμενου με αυτόν που έδωσε τα στοιχεία. Μπορεί να έδιναν παραπλανητικές πληροφορίες. Μπορεί να σκηνοθετούσαν συναντήσεις του ανακρινόμενου με συγγενικά του πρόσωπα (πατέρα, μάνα, παιδί), μπορεί να έβαζαν στο ίδιο κελί δικό τους άνθρωπο και να τον παρουσίαζαν σαν συναγωνιστή, διάφορα τέτοια τεχνάσματα. Οσοι επιχείρησαν να ξεγελάσουν την Ασφάλεια με ψέματα, όσοι επιχείρησαν να δώσουν «ανώδυνες» πληροφορίες, βρέθηκαν σε χειρότερη θέση, σε μεγαλύτερη πίεση.

Η μόνη αποτελεσματική είναι η τακτική καμιάς υποχώρησης, καμιάς αποδοχής κατηγορίας, οτιδήποτε και αν λένε, καμιά συζήτηση με τα όργανα δίωξης. Δε δίνουμε ονόματα, δε λέμε μια κουβέντα, απαντάμε ξερά: «όχι, δε σας απαντάω, κάντε ό,τι θέλετε». Αυτή είναι η μόνη στάση που επιτρέπει να βγει ο καθένας αγωνιστικά από τα χέρια των βασανιστών του. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό συμπέρασμα. Ο αγωνιστής αντέχει. Ο φόβος είναι που γονατίζει και όχι ο πόνος από τα βασανιστήρια. Ζωντανή απόδειξη είναι το γεγονός ότι αρκετοί έσπασαν χωρίς να φάνε ούτε ένα χαστούκι.

Και πώς ξεπερνάμε αυτό το φόβο; γιατί πάντα υπάρχει. Με την απόφαση ότι θα βγεις νικητής. Με την απόφαση «κάντε ό,τι θέλετε, δεν υποχωρώ, δεν κάνω βήμα πίσω». Ξεπερνώντας και την ιδέα του θανάτου. Μόνον έτσι. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση όταν έχεις νικήσει τον αντίπαλο. Είναι χιλιάδες αυτοί που τα έβγαλαν πέρα και παιδιά που δεν είχαν περάσει ποτέ πριν την πόρτα της Ασφάλειας, που δεν ήξεραν τι σημαίνει κρατητήριο και όμως τα έβγαλαν πέρα παλικαρίσια γιατί ο αγωνιστής έχει μεγάλες δυνάμεις.

Στην εξορία και στις φυλακές

Η ζωή στην εξορία και στις φυλακές είναι ένα επίσης μεγάλο κεφάλαιο. Θα θίξουμε μόνο μια πλευρά. Το συλλογικό κλίμα και η αλληλεγγύη που κυριαρχεί βοηθάει στην αγωνιστική στάση. Μπορεί να μην έκαναν στις εξορίες βασανιστήρια, όπως παλιότερα, αλλά ασκούσαν όμως πολύπλευρες πιέσεις. Η ατομική στάση σε κάθε περίπτωση ήταν καθοριστική. Ο καθένας είχε προσωπικά προβλήματα. Υπήρχαν αγωνιστές που ήταν 15-20 χρόνια φυλακή. Μόλις βγήκαν έκαναν οικογένεια, μπορεί μερικοί να έκαναν και παιδί και μετά από δυο χρόνια ξανά εξορία ή άλλοι μπορεί να δημιούργησαν μια κάπως σταθερή ζωή και ξανά πάλι εξορία. Οι οικογένειες ήταν σταθερά δίπλα τους, βοηθούσαν, ήταν σημαντικό ζήτημα η αλληλεγγύη και η στήριξη. Ομως άντεξαν και αγωνιστές με αξιοπρέπεια, αγωνιστική στάση και τιμή παρόλο που οι οικογένειές τους τους πίεζαν, τους ασκούσαν ψυχολογική πίεση «το παιδί δεν μπορεί, τα χρέη μεγαλώνουν». Ορισμένοι όμως δεν άντεξαν και έκαναν δήλωση.

Μια επίσης διδακτική ιστορία. Το 1968 έγινε η 12η Ολομέλεια. Υπήρξε αυτή η σύγκρουση, η διάσπαση και η ανασυγκρότηση του Κόμματος. Η οπορτουνιστική μερίδα έφυγε από το Κόμμα και συγκρότησε το λεγόμενο «εσωτερικό». Αυτό είχε αντανάκλαση και στην εξορία και στις φυλακές, όπου και εκεί έγινε οξύτατη ιδεολογική - πολιτική πάλη.

Οι κρατούμενοι στην πλειοψηφία τους, ιδιαίτερα στο Λακκί της Λέρου που ήταν οι περισσότεροι, τάχθηκαν με το Κόμμα και ήταν σημαντική η

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΔΡΑΣΗ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΜΑΖΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ

συμβολή τους. Αλλά ήταν σκληρή και η πάλη στους τόπους εξορίας. Το 1968 έγινε και η αντεπανάσταση στην Τσεχοσλοβακία. Τότε πρώτος και καλύτερος ο Γλέζος, κρατούμενος, βγήκε με δήλωση καταδίκης της Σοβιετικής Ενωσης. Η χούντα τον αποθέωσε.

Κάναμε αγώνες, γιατί είχαμε προβλήματα. Υπήρχαν πολλοί άρρωστοι άνθρωποι. Δεν υπήρχαν φάρμακα. Η τροφοδοσία ήταν υποτυπώδης. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες κάναμε απεργίες πείνας, κλεινόμασταν στους θαλάμους, χρησιμοποιούσαμε διάφορες μορφές πάλης. Πολλοί που ήταν ενάντια στο Κόμμα, ήτανε και απεργοσπάστες. Και επιδεικτικά, μπορεί να μην κάνανε δήλωση, αλλά πηγαίνανε μπροστά στην ασφάλεια και δε συμμετείχαν σε αυτόν τον αγώνα. Μέχρι εκεί έφτανε η στάση τους.

Δυο λόγια για την παρανομία. Η δράση στην παρανομία είναι επίσης δύσκολη υπόθεση και πλούσια η πείρα του Κόμματος. Καθοριστικό στοιχείο εδώ είναι ο προσανατολισμός. Μπαίνω στην παρανομία δε σημαίνει ότι πάω να κρυφτώ, να λουφάρω, να σώσω το τομάρι μου, αλλά να οργανώσω τον αγώνα σε άλλες συνθήκες.

Φυσικά τον πρώτο καιρό υπήρχαν πολλές δυσκολίες γιατί δεν υπήρχε αυτή η προετοιμασία. Στην πορεία τα πράγματα βελτιώθηκαν. Σημαντική επίσης είναι η επεξεργασία της τακτικής και των μεθόδων για όσο γίνεται πιο μαζική πάλη. Σημαντικό ήταν να μάθει ο κόσμος ότι υπάρχει αντίσταση, υπάρχει Κόμμα, υπάρχει δύναμη που παλεύει.

Η παράνομη δράση με όρους μαζικού αγώνα

Σε αυτόν τον αγώνα είχε σημασία ο παράνομος Τύπος, οι προκηρύξεις, διάφορα έντυπα υλικά, αλλά και η μαζική έκφραση αντίστασης που απαιτεί ιδιαίτερες μεθόδους δουλειάς, καλό συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δουλειά. Αποτέλεσμα αυτής της γραμμής ήταν και οι πρώτες φοιτητικές συνελεύσεις, οι πρώτοι εργατικοί αγώνες. Ολα αυτά δεν έγιναν αυθόρμητα, έγιναν με την πρωτοπόρα δουλειά των παράνομων οργανώσεων, στις οποίες στρατεύθηκαν αρκετά παιδιά που δεν ήταν γνωστά, άρχισαν να δημιουργούνται και μισονόμιμες οργανώσεις και έτσι φούντωνε η αντιδικτατορική πάλη. Και έχει μεγάλη σημασία εδώ η πρωτοβουλία και ευρηματικότητα των στελεχών και μελών που κινούνται σε αυτές τις συνθήκες.

Στις συνθήκες παρανομίας παίζει μεγάλο ρόλο η παρουσία αφανών «ηρώων». Πρόκειται για όλους εκείνους και εκείνες που στήριξαν την παράνομη δουλειά. Διέθεταν τα σπίτια τους, τα γραφεία τους, στήριζαν πολύπλευρα τις ενέργειες της παρανομίας. Πάντως, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι μέσα στο λαό υπάρχουν δυνάμεις που στηρίζουν τον αγώνα. Ανεξάντλητες. Το κίνημα δε χάνεται. Ξαναγεννιέται ακόμα και από τις στάχτες του.

Το 1967 μπορεί να διέλυσαν τα πάντα, όμως το κίνημα φούντωσε. Επαναστατική οργάνωση νεολαίας δεν υπήρχε. Η ΚΝΕ ξεκίνησε από 5-10 ανθρώπους και έγινε μαζική οργάνωση, άντλησε δυνάμεις από τη νεολαία μέσα από τον αγώνα. Επαιξε πρωτοπόρο ρόλο στην πάλη κατά της χούντας και βγήκε από τη δικτατορία με κύρος, με δυνάμεις, με μεγάλη πείρα.

Η χούντα διήρκεσε εφτά χρόνια. Στην αρχή καλλιεργούνταν η άποψη ότι θα τραβήξει χρόνια. Υπήρχε η εμπειρία της Πορτογαλίας και της Ισπανίας όπου είχαν 20-30 χρόνια δικτατορία. Η προπαγάνδα της στηριζόταν στην παντοδυναμία, στο άτρωτο της χούντας. Καλλιεργούσε την άποψη πως ό,τι και να κάνετε, όσο και να θυσιάζεστε, όσο και να μένετε στη φυλακή, όσο και να τρέχετε από εδώ και από εκεί, το καθεστώς της χούντας θα κρατήσει πολλά χρόνια. Ομως αποδείχτηκε ότι κάθε άλλο παρά έτσι ήταν τα πράγματα κι επιβεβαιώθηκε ότι κανένας μηχανισμός δεν είναι παντοδύναμος και αιώνιος, όσο και αν εμφανίζεται έτσι. Κάθε αντιδραστικός μηχανισμός είναι ευάλωτος, βιώνει τις βαθιές αντιφάσεις του, κάθε μορφή της εξουσίας, της δικτατορίας του κεφαλαίου είναι ιστορικά πεπερασμένη. Πολύ περισσότερο όταν υφίσταται την πίεση της λαϊκής πάλης. Αυτό είναι το τελικό συμπέρασμα. Καμιά θυσία δεν πάει χαμένη.

Η κλιμάκωση της αντιδικτατορικής πάλης συμβαδίζει με την ανασυγκρότηση του Κόμματος και της ΚΝΕ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι γνωστά τα κατοπινά γεγονότα. Αρχισαν οι διάφορες αγωνιστικές δραστηριότητες να παίρνουν μαζική μορφή, ώσπου έφτασαν στο Πολυτεχνείο και τελικά στην πτώση της χούντας σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στο Κυπριακό.

Το καθοριστικό είναι η ασίγαστη λαϊκή πάλη. Με αυτήν την πεποίθηση και αισιοδοξία αντιμετωπίζουμε και σήμερα την κατάσταση. Οι σημερινοί συσχετισμοί δύναμης δεν είναι παντοδύναμοι, δεν είναι αιώνιοι. Μέσα από τις δυσκολίες ωριμάζει και θα φουντώσει το κύμα της λαϊκής αντεπίθεσης. Η ισχυροποίηση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ είναι καθοριστικοί παράγοντες που θα φέρουν στην ημερήσια διάταξη τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Πηγή: Κυριακάτικςο Ριζοσπάστης

Του Δημήτρη ΓΟΝΤΙΚΑ, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ