Όχι στο σχέδιο «Καλλικράτης»

Δεκατρία χρόνια μετά την ψήφιση και εφαρμογή του σχεδίου «Καποδίστριας», με το οποίο συνενώθηκαν οι περισσότερες Κοινότητες σε μεγαλύτερους Δήμους, και δεκαέξι χρόνια μετά τις πρώτες Νομαρχιακές εκλογές, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προωθεί την πολυαναμενόμενη επόμενη φάση της διοικητικής μεταρρύθμισης, αυτή που ως τώρα ξέραμε ως «Καποδίστριας 2», αλλά πλέον ονομάζεται «Καλλικράτης».

Το τέλος της τοπικής αυτοδιοίκησης

Αν ο «Καποδίστριας» και ο αιρετός δεύτερος βαθμός τοπικής αυτοδιοίκησης (Νομαρχίες) ήταν το πρώτο, ο «Καλλικράτης» είναι το τελειωτικό χτύπημα στην τοπική αυτοδιοίκηση. Αν ως τώρα βάζαμε τον όρο σε εισαγωγικά, εννοώντας ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ίσως θα πρέπει πλέον να τον καταργήσουμε οριστικά!

Με το σχέδιο, οι 1034 περίπου Δήμοι της χώρας θα συγχωνευθούν σε περίπου 370, θα δημιουργηθούν δύο Μητροπολιτικοί Δήμοι (Αθήνα, Θεσσαλονίκη), ενώ οι Νομαρχίες θα καταργηθούν και θα δημιουργηθούν 13 Περιφέρειες και 7 Γενικές Διοικήσεις στη θέση των σημερινών Περιφερειών. Αιρετοί θα είναι οι Δήμαρχοι και οι Περιφερειάρχες. Στην ίδια κατεύθυνση οι δημοτικές επιχειρήσεις θα μειωθούν από 6.000, συνολικά, σε 2.000.

Είναι, λοιπόν, φανερό ότι η νέα δομή δεν είναι ούτε τοπική, ούτε αυτοδιοίκηση! Ο τοπικός χαρακτήρας καταργείται τη στιγμή που Κοινότητα δεν υπάρχει, ενώ ο Δήμος έχει μεγάλη έκταση και πολλούς κατοίκους. Το τοπικό πρόβλημα δε μπορεί, πλέον, να αντιμετωπιστεί ως τέτοιο, από μια διοίκηση ξεκομμένη και από τον τόπο και από τους κατοίκους του.

Όσο για τον αυτοδιοικητικό χαρακτήρα, αυτός είχε προ πολλού χάσει κάθε σχέση με τις ρίζες του, με τη λαϊκή αυτοοργάνωση για την αντιμετώπιση της κεντρικής εξουσίας. Οι Δήμοι και οι Νομαρχίες ήταν ήδη φορείς της κεντρικής αντιλαϊκής πολιτικής, υπεύθυνοι σε πολλές περιπτώσεις για τη μεταφορά της και την εφαρμογή της απέναντι στο λαό. Τώρα, τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο ξεκάθαρα: η διοικητική δομή που θα βαφτιστεί τοπική αυτοδιοίκηση, θα είναι το παράρτημα της κεντρικής εξουσίας, εντελώς αποξενωμένη από το λαό.

Το ζήτημα αυτό είναι πολύ σοβαρό και θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ζήτημα δημοκρατίας, παρότι ο «Καλλικράτης» έχει …στολιστεί με μπόλικη φιλολογία περί αποκέντρωσης των εξουσιών, δημοκρατικής και σύγχρονης λειτουργίας στις κατευθύνσεις που ήδη λειτουργεί η κρατική διοίκηση στην Ευρώπη.

Τι επιδιώκει το σύστημα και η κυβέρνηση; Με βάση τα γραφόμενα και λεγόμενά τους τη μεταφορά των κρατικών λειτουργιών στις Περιφέρειες και τους Δήμους, ώστε, ιδανικά, να φτάσει κάποτε το κράτος να έχει έναν επιτελικό ρόλο και μόνο. Αυτό σημαίνει ότι οι Περιφέρειες και οι νέοι Δήμοι θα είναι περιφερειακά παραρτήματα της κεντρικής εξουσίας και σε καμιά περίπτωση φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης.

Η συνέπεια στο λαό είναι φανερή. Κάποτε, κυρίως στα χωριά, ο κόσμος μπορούσε να βρει τον Πρόεδρο της Κοινότητας …στο καφενείο, είχε μια άμεση σχέση μαζί του που του επέτρεπε να τον πιέζει για τα τοπικά (και όχι μόνο) προβλήματα και να τον αναγκάζει να συντάσσεται μαζί του στην κόντρα και σε διεκδικήσεις απέναντι στην κρατική εξουσία.

Η σχέση αυτή ανατράπηκε με τον «Καποδίστρια». Το Δημοτικό Διαμέρισμα δεν ήταν Κοινότητα και ο Δήμαρχος ήταν δυσκολότερο να πιεστεί από το λαό. Με τον «Καλλικράτη» η σχέση αυτή μπαίνει οριστικά στο …γνωστό ΠΑΣΟΚικό «χρονοντούλαπο της ιστορίας»! Αυτό που συμβαίνει εδώ και χρόνια στους μεγάλους Δήμους, όπου ο Δήμαρχος είναι πολιτικό πρόσωπο με τόση σχέση με το λαό όση έχει ένας βουλευτής ή υπουργός, θα συμβαίνει πια σε όλη τη χώρα και ακόμα περισσότερο στους Μητροπολιτικούς Δήμους. Για να δώσουμε ένα απλό παράδειγμα, θα είναι δυσκολότερο για έναν Σύλλογο Γονέων να διεκδικήσει χρήματα από το Δήμο για να βαφτεί το σχολείο, πράγμα που και τώρα δεν ήταν ιδιαίτερα απλό.

Η …παράπλευρη απώλεια αυτής της κατάστασης είναι ότι θα πρέπει να ψάχνουμε πια με το κιάλι για Δήμαρχο με απόχρωση, έστω, αριστερή. Για Περιφερειάρχη ούτε λόγος, βέβαια! Το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ θα μοιραστούν την πίτα της τοπικής εξουσίας, με το ΚΚΕ να μοιάζει να μένει απέξω και τον ΣΥΡΙΖΑ να ελπίζει ότι θα διασώσει κανέναν Δήμο με συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ.

Αν ο λαός έβλεπε κάποτε έναν δυνάμει σύμμαχο στους θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης, πλέον δεν πρόκειται να έχει κανέναν. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι οι νέοι Δήμοι, εφόσον θα είναι ισχυρότεροι, θα μπορούν από καλύτερες θέσεις να διαπραγματευτούν για τα συμφέροντα των δημοτών. Αυτό προϋποθέτει ότι θα ενδιαφέρονται γι’ αυτά, βέβαια, πράγμα που δεν συνέβαινε μέχρι τώρα και δε βλέπουμε το λόγο να συμβεί, όταν, μάλιστα, θα αποδυναμωθεί η πίεση που μπορούσε ο κόσμος να ασκεί στο Δήμο.

Το νέο «σύγχρονο κράτος»

Κάπου εδώ φαίνεται και η άλλη βασική στόχευση του συστήματος: Το κράτος να εκσυγχρονιστεί, ώστε να πλησιάσει τις δομές και τους θεσμούς που εφαρμόζονται στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης εδώ και χρόνια. Να απαλλαγεί, δηλαδή, από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος, να γίνει πιο λειτουργικό για τον πολίτη, πιο αξιόπιστο και να αποκτήσει διαφανείς διαδικασίες.

Μοιάζει πράγματι με έκθεση ιδεών, αλλά δεν είναι μόνο τέτοια. Γιατί όντως η ελληνική άρχουσα τάξη θα ήθελε ένα πιο αποτελεσματικό κράτος, πιο αποτελεσματικό, όμως, για την ίδια και όχι για το λαό. Ιδιαίτερα τη στιγμή που βασίζεται τόσο πολύ σε αυτό, με βάση τα χαρακτηριστικά της.

Πιο συγκεκριμένα, ο ελληνικός καπιταλισμός πάντα βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στις δημόσιες επενδύσεις, κύρια σε έργα υποδομής. Η δυνατότητά του για άλλη ανάπτυξη ήταν περιορισμένη και δεν είναι τυχαίο ότι οι βασικοί εκπρόσωποι του μεγάλου κεφαλαίου ήταν αυτοί που έκαναν δουλειές με το δημόσιο. Στο κράτος παρέμενε κατά βάση η πρωτοβουλία για τις μεγάλες επενδύσεις, ακόμα και όταν με τα ΣΔΙΤ άνοιγε το πεδίο και στο ιδιωτικό κεφάλαιο.

Η συνεχόμενη αποβιομηχάνιση της χώρας και ο προσανατολισμός της στον τριτογενή τομέα έχει εντείνει αυτό το χαρακτήρα. Κρίσιμη ήταν και παραμένει η παρέμβαση του ιμπεριαλισμού, ο οποίος καθοδηγούσε την εξαρτημένη άρχουσα τάξη προς αυτή την κατεύθυνση, στην προσπάθειά του να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντά του, αλλά ακόμα και να αναλάβει ο ίδιος για λογαριασμό του τομείς στους οποίους το ντόπιο κεφάλαιο είχα κάποια δραστηριότητα.

Η σχέση αυτή υλοποιείται σε μεγάλο βαθμό μέσα από τα κανάλια των κοινοτικών επιχορηγήσεων, δανείων και αναπτυξιακών προγραμμάτων. Η κυβέρνηση απαντά σε όσους ρωτούν για τους πόρους των νέων θεσμών ότι σε μεγάλο βαθμό αυτοί θα προέρχονται από το ΕΣΠΑ. Αυτό δείχνει ότι ένας βασικός στόχος του νέου σχεδίου είναι ακριβώς η καλύτερη αξιοποίηση των κονδυλίων αυτών και η πιο άμεση απορρόφησή τους.

Και είναι κακό αυτό, θα ρωτούσε κανείς. Είναι, δηλαδή καλύτερα να μας δίνουν λεφτά και να μας τα παίρνουν πίσω επειδή δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε τι θα τα κάνουμε; Ναι είναι κακό, απαντάμε εμείς, χωρίς να θεωρούμε καλύτερο αυτό που συμβαίνει τώρα! Κακό είναι πρώτα και κύρια μια χώρα να βασίζει την οικονομική της ανάπτυξη στις επιδοτήσεις των ισχυρών, οι οποίες είναι, ουσιαστικά, επενδύσεις από τις οποίες βγάζουν κέρδος, δηλαδή παίρνουν πίσω περισσότερα απ’ όσα έβαλαν. Τη διαφορά την πληρώνει ο λαός, αυτό πια, το έχουμε μάθει καλά!

Το κεφάλαιο δε νοιάζεται για την ανάπτυξη γενικώς. Νοιάζεται για το κέρδος του. Και θέλει να απαλλαγεί από τις αντιδράσεις του κόσμου, από τις διαφωνίες των Δημάρχων και των Νομαρχών, από τη γραφειοκρατία που απαιτείται σήμερα για να γίνει ένα έργο. Προσπαθεί να τα αποφύγει όλα αυτά και άρα να μπορεί να σχεδιάζει και να υλοποιεί κάπως καλύτερα την όποια αναπτυξιακή του πολιτική, βασικά μέσω του κράτους και με τα καύσιμα των κοινοτικών κονδυλίων. Η νέα δομή εξυπηρετεί αυτό το σκοπό. Αρκεί π.χ. μια Περιφέρεια να εγκρίνει την κατασκευή ενός οδικού άξονα, να βρει τη χρηματοδότηση και να επιβλέψει και την υλοποίηση, χωρίς να χρειάζεται να μπλεχτούν σε αυτά πέντε ή δέκα Νομαρχίες και μερικές δεκάδες Δήμοι.

Στον επίμονο αναγνώστη μας που θα ξαναρωτήσει αν αυτό είναι κακό, θα τονίζαμε και μια άλλη πλευρά του ζητήματος. Θα είναι, λοιπόν, ευκολότερο να φτιαχτεί ένας δρόμος. Θα δουλέψει και κανένας άνθρωπος στην κατασκευή. Ο δρόμος θα φέρει και κανέναν περαστικό που θα αφήσει κανένα φράγκο. Θα είναι και πιο εύκολο να πάει κανείς στο νοσοκομείο στην κοντινότερη μεγάλη πόλη. Καλά όλα αυτά, αλλά εμείς θα επιμείνουμε στο εξής: είναι αυτή μια ανάπτυξη που μπορεί να εξασφαλίσει τη δουλειά και την ποιότητα ζωής ενός λαού; Η είναι μια «αρπαχτή», που τελειώνει και μένουν μόνο τα κέρδη στις τσέπες των εργολάβων, το ξεκλήρισμα της αγροτιάς και η ερήμωση της υπαίθρου;

Αλλά ακόμα και αυτή η προσωρινή, έστω, ανάπτυξη έχει συγκεκριμένους πρωταγωνιστές και κομπάρσους. Ανάμεσα στ’ άλλα, οι Δήμοι και οι Νομαρχίες, όπως ήταν μέχρι τώρα, έδιναν τη δυνατότητα σε μικροαστικά στρώματα να κάνουν κάποιες δουλειές και να επιζούν, ουσιαστικά, από τις μικροεργολαβίες που έπαιρναν, π.χ. να φτιαχτεί ένα πεζοδρόμιο, να μπαλωθεί ένας δρόμος, ή ακόμα και να παραπέσει και κανένα ψίχουλο από κανένα μεγάλο έργο. Με τη νέα κατάσταση όλο αυτό το πεδίο θα ανοίξει για το μεγάλο κεφάλαιο, το οποίο θα θελήσει να διεκδικήσει από τους νέους Δήμους και τις Περιφέρειες ακόμα και αυτά τα ψίχουλα, μια που θα είναι και το μόνο που θα έχει πρόσβαση στους νέους θεσμούς.

Να σημειώσουμε, επίσης, ότι το νέο σχέδιο ταιριάζει με τις κατευθύνσεις του Γενικού Χωροταξικού Σχεδίου (ΓΧΣ) το οποίο ψήφισε η ΝΔ και θα διατηρήσει το ΠΑΣΟΚ. Αυτή η λειτουργία που περιγράφηκε πριν περιγράφεται στο ΓΧΣ, το οποίο μιλά και για Μητροπολιτικά Κέντρα και για ισχυρά Περιφερειακά Κέντρα. Ο «Καλλικράτης» είναι η διοικητική οργάνωση που ανταποκρίνεται στο ΓΧΣ.

Τέλος, επειδή δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην εξοικονόμηση χρημάτων από τις συνενώσεις, θεωρούμε ότι εδώ υπάρχουν τρεις πλευρές: Πρώτον, το ΠΑΣΟΚ, στο …κλίμα των ημερών, δημαγωγεί ασύστολα για τη δυνατότητα να βρει το κράτος λεφτά από την καλύτερη διαχείριση και από την πάταξη της διαφθοράς. Χωρίς να μας εξηγεί, βέβαια, γιατί θα είναι ευκολότερο αυτό αν οι Δήμοι είναι λιγότεροι, όταν ο πρωταθλητής της διαφθοράς είναι το …ένα και μοναδικό κράτος!

Δεύτερον, όπως και σε κάθε συγχώνευση, γίνεται λόγος για οικονομίες κλίμακας οι οποίες θα εξοικονομήσουν λεφτά. Αν πρόκειται οι Δήμοι και οι Περιφέρειες να αποκτήσουν περισσότερες αρμοδιότητες, τότε μάλλον θα πρέπει να ξοδέψουν περισσότερα λεφτά, τα οποία, υποτίθεται, θα εξοικονομηθούν από τον προϋπολογισμό της κεντρικής εξουσίας. Βέβαια εξοικονόμηση σημαίνει συνήθως περικοπές, είτε σε όποιες υπηρεσίες παρείχε ως τώρα το κράτος ή οι Δήμοι στο λαό είτα ακόμα και στο προσωπικό των ΟΤΑ, το οποίο ήδη ανησυχεί για το μέλλον του στη νέα δομή. Ιδιαίτερα οι συμβασιούχοι έχουν κάθε λόγο να φοβούνται ότι θα αποτελέσουν τα θύματα της εξοικονόμησης πόρων…

Και τρίτον, επειδή δίνεται ιδιαίτερη σημασία στους «ίδιους πόρους» που θα πρέπει να βρίσκουν οι Δήμοι, μπορούμε να φανταστούμε ένα σκηνικό στο οποίο η κεντρική εξουσία θα μεταβιβάζει στους Δήμους δικές της λειτουργίες χωρίς να τους χρηματοδοτεί, αλλά απαιτώντας από αυτούς να βρουν μόνοι τους λεφτά. Μαντέψτε πού θα ψάξουν τότε οι Δήμοι! Σωστά, στις τσέπες μας!

Η θέση και η στάση του λαού

Δε νομίζουμε ότι μπορούν να υπάρχουν αυταπάτες σε σχέση με το αν ο λαός έχει κάτι να κερδίσει από τον «Καλλικράτη». Αντίθετα θα έχει στο κεφάλι του έναν ακόμα εχθρικό μηχανισμό, πολύ πιθανό με πολλές αρμοδιότητες, όπως την παιδεία, την υγεία, τη φορομπηξία, αλλά και την αστυνόμευση, δηλαδή την καταστολή.

Έχοντας κρατήσει μια συνεπή στάση ενάντια στον Καποδίστρια και έμπρακτα μέσω της μη συμμετοχής μας στις Νομαρχιακές Εκλογές, αλλά και βλέποντας όλα τα παραπάνω ζητήματα σε σχέση με τον «Καλλικράτη», καλούμε το λαό να εναντιωθεί στο νέο σχέδιο, το οποίο εξυπηρετεί το σύστημα και έχει αρνητικές συνέπειες για τον ίδιο.

Δεν μπορούμε να μην καταγγείλουμε τη θέση του ΣΥΝ, ο οποίος θεωρεί θετικό το μέτρο των συγχωνεύσεων και ανησυχεί μόνο για τους πόρους, ευελπιστώντας πως θα βρεθεί και γι’ αυτόν μια θέση στο νέο χάρτη της κρατικής εξουσίας.

Δεν μπορούμε να μη δούμε πίσω από την εναντίωση του ΚΚΕ στο σχέδιο ότι είναι στριμωγμένο από το πέταγμά του έξω από έναν χώρο που υπήρξε προνομιακός γι’ αυτό και ότι παραμένει στη γνωστή του λογική της εκλογικής ενίσχυσης.

Δεν συμμεριζόμαστε απόψεις που ήδη άρχισαν να κυκλοφορούν σε σχήματα που αναφέρονται στην Αριστερά, οι οποίες βλέπουν τις συνενώσεις θετικά γιατί θα τους δώσουν τη δυνατότητα να συγκεντρώσουν περισσότερες δικές τους δυνάμεις στα όρια ενός νέου Δήμου. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το νέο σχέδιο δυσκολεύει τις αντιδράσεις, για τους λόγους που αναφέρθηκαν, και ότι θα πρέπει να καταδικαστεί και από το λαό, αλλά και από τις δυνάμεις που αναφέρονται σε αυτόν.

Στην κατεύθυνση αυτή, πιστεύουμε ότι πρέπει να ανοίξει η συζήτηση για το ζήτημα στις γειτονιές, να εκφραστούν όλες οι απόψεις, με στόχο (τουλάχιστον για μας) να αναδειχθεί μια εναντίωση στον «Καλλικράτη» και μια κατεύθυνση μαζικής και αγωνιστικής υπεράσπισης των δικαιωμάτων του λαού και διεκδίκησης απέναντι στο αστικό κράτος και τους θεσμούς του.