Ο ''άνθρωπος'' της Νορβηγίας

''Η κοινοτοπία του κακού''–Η εξομολόγηση ενός αριστερού σκανδιναβού συγγραφέα  αστυνομικών ιστοριών και παιδικών μυθιστορημάτων

O Henning Mankell, γεννημένος στη Σουηδία αλλά ζώντας ταυτόχρονα στη Νορβηγία, αριστερός και ακτιβιστής, από το κίνημα ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ μέχρι την καμπάνια «ένα πλοίο για τη Γάζα», όπου συμμετείχε πέρυσι στο σκάφος ΜS Sophia και συνελήφθηκε από τους Ισραηλινούς, σύζυγος της Εύας, κόρης του σκηνοθέτη  Ίγκμαρ Μπέργκμαν, συγγραφέας αστυνομικών και παιδικών μυθιστορημάτων παγκόσμιας αναγνώρισης, έγραψε στη Guardian της 25.7.2011 το άρθρο: “Norway Attacks: Anders Behring Breivik will join history’s human monsters”.

«Ο 32χρονος νορβηγός που παραδέχθηκε ότι σκότωσε πάνω από 70 ανθρώπους ζήτησε δύο πράγματα για την εμφάνισή του στο δικαστήριο: να φορά στρατιωτική στολή και η ακροαματική διαδικασία να είναι ανοικτή.

Αυτό κάνει αυτό που συνέβηκε πιο συγκεχυμένο. Φαίνεται ότι ο άνθρωπος που διέπραξε αυτό το ειδεχθές έγκλημα ανέπτυξε μια πολιτική ατζέντα για να υπερασπισθεί  τις πράξεις του. Δεν μπορεί να απαλλαγεί απλώς ως «ψυχοπαθής», είναι κάτι περισσότερο. Βλέπει τον εαυτό του ως  «στρατιώτη» και θεωρεί ότι έχει κάτι σημαντικό να πει.

Η ερώτηση είναι: Τι;

Ίσως μπορούμε να βρούμε την απάντηση σε ένα βιβλίο της γερμανοεβραίας φιλοσόφου Άννας Άρεντ που έγραψε κατά τη διάρκεια της δίκης το 1961 στο Ισραήλ του Άντολφ Άιχμαν. Για όσους δεν θυμούνται την περίπτωση, ο Άιχμαν είχε υπάρξει ένας τρομακτικός διοικητής ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης που δεν δίσταζε να εκτελεί τις διαταγές που έπαιρνε για τη μαζική εξόντωση των εβραίων, των τσιγγάνων και άλλων εθνικοτήτων που ο Χίτλερ θεωρούσε ότι έπρεπε να εξαφανισθούν από προσώπου γης. Κρύβονταν συνεχώς από τότε που η ναζιστική Γερμανία κατέρρευσε την άνοιξη του 1945, αλλά συνελήφθηκε από πράκτορες της Μοσάντ στην Αργεντινή και μεταφέρθηκε κρυφά στο Ισραήλ. Καταδικάσθηκε σε θάνατο και κατόπιν οδηγήθηκε στην αγχόνη.

Στο βιβλίο της «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ: Η Κοινοτοπία του Κακού», η Άρεντ επιχειρεί να κατανοήσει το σκεπτικό εκείνων των ανθρώπων που είναι έτοιμοι να δολοφονήσουν τους συνανθρώπους τους χωρίς συναίσθημα. Συχνά είναι κανονικοί άνθρωποι που περιποιούνται τον κήπο τους και παίζουν με τα σκυλιά και τα παιδιά τους. Κανείς στο δρόμο δεν θα μπορούσε να τους υποψιασθεί ότι είναι διαταραγμένοι εγκληματίες.

Αυτό που γνωρίζουμε για τον άνθρωπο της Νορβηγίας δείχνει κοινοτοπία επίσης. Μέσα του διαπερνάται από οργή. Αντιτίθεται στους μουσουλμάνους. Αντιτίθεται σε διάφορα είδη ανθρώπων που συναντά στην πολυπολιτιστική κοινωνία. Απεχθάνεται αντιλήψεις παγκοσμιότητας και θέλει να επιτεθεί στην ίδια την ιδέα της σύγχρονης εποχής. Είναι ένας ψυχρός Δον Κιχώτης που επιτίθεται με τη λόγχη του σε ανθρώπους που ζουν και αναπνέουν.

Το κάθε τι ήταν καλά σχεδιασμένο. Στην επιφάνεια δεν υπήρχε τίποτα που να προδίνει τι θα συμβεί. Αφού συνελήφθηκε περιέγραψε τις πράξεις του ως «στυγερές, αλλά αναγκαίες». Είχε ξεκινήσει το δικό του πόλεμο για να αφυπνίσει τους συμπολίτες του. Ήθελε να δώσει παράσταση μέσα σε στρατιωτική στολή και ήθελε η ανάκριση να γίνει ένα βήμα όπου θα μπορούσε να διαδραματίσει και να αποστείλει το μήνυμά του.

Ίσως σκέφτεται ότι εν καιρώ θα γίνει ο «ήρωας» που έσωσε τη Νορβηγία. Ή ίσως θα είναι ικανοποιημένος να έχει τη θέση του στην αίθουσα των ανθρωπίνων τεράτων.

Πρέπει να αναρωτηθούμε αν περιμέναμε κάτι τέτοιο, μια κτηνώδη πράξη τρομοκρατίας που δεν διαπράχθηκε από ανθρώπους που έχουν αρπάξει την ισλαμική πίστη και ισχυρίζονται ότι δρουν στο όνομα αυτής της θρησκείας, αλλά από ένα άνδρα με διαφορετικό πολιτικό και θρησκευτικό κίνητρο. Ένας δεξιός εξτρεμιστής, ένας εθνικιστής με στοιχεία θρησκευτικού φανατισμού.

Κάποιος μπορεί να ισχυρισθεί ότι αυτό που συνέβηκε στη Νορβηγία είναι η επιστροφή του φαντάσματος της νοοτροπίας του Υπεράνθρωπου που ήταν το σήμα κατατεθέν του χιτλερικού ναζισμού που κατέλαβε και βασάνισε τη Νορβηγία κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Τουλάχιστον σήμερα έχουμε κατανοήσει ένα πράγμα για το οποίο δεν ήμασταν έτοιμοι χθες: οι άνθρωποι μπορούν να βρουν τις δικαιολογίες για τρομοκρατία, σε όλα τα θρησκευτικά και πολιτικά πλαίσια. Τώρα γνωρίζουμε ότι όλοι όσοι εξισώνουν την τρομοκρατία με την ισλαμική πίστη κάνουν λάθος.

Η μακρινή και με πολλούς τρόπους ειδυλλιακή Νορβηγία, η χώρα με το πετρέλαιο και τον πλούτο, είναι ξαφνικά εκτεθειμένη στην κοινοτοπία του κακού.

Είναι ίσως αδύνατο να υπερασπισθεί κανείς τον εαυτό του και τη χώρα του απέναντι σε αυτές τις πράξεις, αλλά πρέπει. Πρέπει να υπερασπισθούμε την ανοικτή κοινωνία, γιατί αν αρχίσουμε να κλειδώνουμε τις πόρτες μας, αν αφήσουμε τον φόλο να αποφασίζει αυτός, το πρόσωπο που διέπραξε αυτή την πράξη τρόμου θα έχει δικαιωθεί. Θα έχει εγχύσει τον φόβο στην κοινωνία μας. Όπως το είχε τοποθετήσει κι ο Φράνκλιν  Ρούζβελτ: «Το μόνο πράγμα που πρέπει να φοβόμαστε, είναι ο ίδιος ο φόβος».

Όσο σκληρά κι αν ο νεαρός νορβηγός υπερασπιστεί τις πράξεις του, είναι κάτι που δεν μπορούμε να καταλάβουμε: τι περνάει στο μυαλό ενός ανθρώπου που στρέφει το όπλο ενάντια σε μια νέα γυναίκα ή άνδρα που δεν γνωρίζει και τραβάει τη σκανδάλη.

Σε κάθε πράξη βαρβαρότητας υπάρχει ένα ανθρώπινο στοιχείο. Αυτό είναι που κάνει την πράξη βαρβαρότητας τόσο απάνθρωπη».

ΠΗΓΗ-WWW.TOMETOPO.GR